Hicri 1261 tarihli bir belge: “Sivas eyaletinin hâvî olduğu kazalardan Bozok ka’imakamlığı dâhilinde kâ’in Budaközü kazasına tâbi Derbend karyesinde mûkîm ehl-i islamın emlak ve arazi ve temettuatının mikdarına mübeyyin defterdir.”

Derbent Köyü’nün günümüzden yaklaşık 200 yıl öncesine ait (hicri 29/12/1261) miladi 1845 tarihli temettuat defteri o tarihlerde köye dair bir takım bilgiler içeriyor. Osmanlı Devleti vergi gelirlerinin arttırılması, vergi mükelleflerinin tespit edilerek vergi dağılımındaki adaletsizliklerin de önlenmesi amacıyla 1840 yılından itibaren nüfus ve temettuat olarak iki farklı sayım düzenlemiş ve uygulamıştır. O dönemde var olan bütün yerleşimlerde olduğu gibi köyümüzde de sayım yapılmış ve köyde yaşayan hane reislerinin ismiyle sahip oldukları mal varlıkları ve bu mallardan elde ettikleri gelirleri ve bu gelirler karşılığında devlete vermeleri gereken vergi miktarları ayrıntılarıyla kaydedilmiştir.

*Derbent köyü müslüman ahaliye ait arazi ve temettu kayıtlarından öncelikle o dönemde Yozgat’ın Sivas Eyaletine bağlı bir sancak olduğunu Budaközü’nün ise Bozok sancağına bağlı bir kaza olduğu anlaşılmaktadır. Budaközü bugünkü Çorum’a bağlı Sungurlu ilçesinin eski adı olup o dönemde Bozok sancağına bağlı idi. Derbent köyü de bu tarihte Budaközü kazasına bağlı köylerden birisidir.

*Deftere göre bu tarihte köyde 29 hane bulunmaktadır. Tahmini nüfus 150 kişi civarındadır. Defterde hane reislerinin isimleri ve ne işle meşgul oldukları kaydedilmiş olup 26 hane reisinin tarım ve hayvancılık yaptığı diğer üç kişi ise muallim ve imam, çoban ve ırgat olarak kaydedilmiştir. Köyde sadece bu üç hanenin ekili arazisi yoktur.

*Deftere göre hane reislerinin isimleri şu şekildedir:

Hane 1: Ömer Kethüda (Kethüda o dönemde muhtar anlamına gelmektedir.)

Hane 2: Molla İbiş (Muhtar-ı Sani olarak geçen Molla İbiş’in ikinci muhtar ya da muhtar yardımcısı olduğu anlaşılmaktadır.)

Hane 3: İmam ve hatib ve muallim-i sıbyani (Hane 3 te yaşayan kişinin köyün o dönemde hem imamı hem de sıbyan mektebi öğretmeni olduğu anlaşılmaktadır.)

Hane 4: Kör Alioğlu Osman Kethüda

Hane 5: Aşık Osmanoğlu Hüseyin

Hane 6: Ayinecioğlu Osman Kethüda

Hane 7: Ayinecioğlu Ömer

Hane 8: Bıyıkoğlu Hüseyin

Hane 9: Dürüoğlu Ebubekir

Hane 10: AlaKiziroğlu Süleyman

Hane 11: Çaprazoğlu Veli

Hane 12: Kizir Ahmed

Hane 13: Sarı Osmanoğlu Abdullah

Hane 14: Çaprazoğlu Hasan

Hane 15: Osman Efendioğlu Seydi Abdullah

Hane 16: AlaKiziroğlu Abdullah

Hane 17: Düzlükoğlu Halil

Hane 18: Köse Bekir Oğlu Bekir

Hane 19: Ahmed Kocaoğlu Molla Mehmed

Hane 20: Aşıkoğlu Hasan

Hane 21: Mahmudoğlu Ömer

Hane 22: Çaban Musaoğlu İbrahim

Hane 23: Yakazoğlu Ali

Hane 24: Hastaoğlu Ömer

Hane 25: Gedik Ömeroğlu Molla Halil

Hane 26: Bozkulakoğlu Osman (Çoban)

Hane 27: Topaloğlu Ali

Hane 28: Topal Ahmet

Hane 29: Topal Musaoğlu Hüseyin (Irgat)

* Bu tarihlerde köyün tamamı Müslümanlardan oluşmaktadır. Ayinecioğlu Osman Kethüda ile Ömer; Alakiziroğlu Süleyman ile Abdullah ve Çaprazoğlu Veli ile Hasan’ın kardeş haneler olduğu anlaşılmaktadır. Bu 6 hane dışındaki kişilerin akrabalık bağları bilinmemektedir.

*Köyde toplamda 139 dönüm Mezru (ekili) tarla, 86 dönüm de gayrı mezru tarla (ekili olmayan), 1 dönüm bağ ve 1 tane de asiyap (değirmen) vardır. Köyde 16 dönüm arazi ile (8’i mezru, 8’i gayrı mezru) en çok araziye Çoban Musaoğlu İbrahim’in sahip olduğu görülüyor. Onu 14 dönüm araziyle (7 mezru, 7 gayrı mezru) Çaprazoğlu Veli takip etmektedir. En az arazi ise 5 dönümle Alakiziroğlu Süleyman’a ait hane olarak kaydedilmiştir.

*Köyde toplamda 388 küçükbaş, 157 büyükbaş olmak üzere 545 adet hayvan bulunmaktadır. (5 sağman camuş, 36 sağman inek, 64 sağman koyun, 202 sağman keçi, 3 kısır koyun, 4 adet kısır keçi 25 toklu, 3 kuzu, 87 oğlak, 10 buzağı, 8 dana, 4 düve 8 kısır inek, 9 kısrak, 19 merkep, 6 koşu manda, 52 koşu öküz şeklinde kayıtlara geçmiştir.)

*En çok hayvana 47 adetle Kör Alioğlu Osman Kethüda sahiptir. Onu 46 adetle hayvanla Bıyıkoğlu Hüseyin takip etmektedir. En az hayvan ise 3’er adetle Yakazoğlu Ali ve ırgatlık yapan Topaloğlu Ali’nin hanesindedir. Kayıtlarda hayvanı olmayan hane reisi yoktur.

*Köye ait toplam vergi-yi mahsusa 2314 kuruştur. Köyün toplam temettuatı ise 5.801kuruştur. Bu rakam kayıtlara 5.861 kuruş olarak geçmiştir. (Toplamalarda ufak tefek hatalar yapıldığı anlaşılmaktadır.)

Tercüme eden ve derleyen: Mehmet DOĞAN

Kaynak: Başbakanlık Osmanlı Arşivi / ML.VRD.TMT.d../13170

Not: Defterde bütün hanelerin mal varlıkları ve vergi miktarları ayrıntılı olarak ayrı ayrı yazılmıştır fakat uzun olduğundan burada genel olarak bahsedildi. Hane reislerinin isimlerinde özel isim olmaları sebebiyle okumadan kaynaklı hatalar olabilir. Tespit edenler düzeltebilir.. Adı geçen ahirete intikal etmiş bu zatlara ve vefat eden bütün köylülerimize bu vesileyle Allahtan rahmet diliyorum..